مقدمه

یکی از کشورهای مطرح و رقیب جمهوری اسلامی ایران در کشور عراق جمهوری ترکیه است.ترک ها با دارا بودن نوعی نگاه تاریخی به عراق به عنوان جزیی از امپراتوری عثمانی تلاش کرده اند در سال های اخیر حوزه نفوذ خود را در بخش های مختلف اقتصادی ،سیاسی و امنیتی در عراق توسعه بخشند.یکی از حوزه های مورد تمرکز ترک ها در مقابل جمهوری اسلامی ایران تاکید بر حوزه دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی عمومی با توجه به تاثیرگذاری آن بر عامه مردم عراق بوده است .هدف از نوشتار پیش رو بررسی ابعاد دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی عمومی ترکیه در عراق است.

تاریخ روابط ترکیه و عراق فراز و فرود بسیاری زیادی داشته است. عراقی که روزی جزیی از امپراتوری عثمانی به شمار می رفت پس از فروپلشی امپراتوری عثمانی و شکل گیری کشور عراق دوران تازه ای از روابط را باترکیه آغاز کرد.

تاریخ روابط ترکیه به عراق به سال ۱۹۲۱ باز می گردد زمانی که عراق به عنوان یک کشور شکل گرفت.آنچه در روابط ترکیه و عراق همیشه مشهور بوده است ظهور و بروز دورانی از روابط حسنه و در مقابل ظهور دوران از تیرگی و تشدید روابط میان دو کشور بوده است.در پی اختلافات مرزی میان عراق و ترکیه  نخستین توافق نامه ای که میان دو کشور منعقد شد توافق نامه ترسیم مرزها میان دو کشور در سال ۱۹۲۶ بود.

در پی این توافق نامه در سال ۱۹۲۷ ترکیه موجودیت کشور عراق را به رسمیت شناخت.در سال ۱۹۳۰ تفاهم نامه دیگری میان ترکیه ،عراق و انگلیس در راستای حسن همجواری و همکاری و هماهنگی برای کنترل مرزها و حوزه های بازرگانی و نفت منعقد شد.در سال ۱۹۴۵ پیش نویس تفاهم نامه ای آماده گردید که از خلال آن ترکیه به اتحادیه عرب پیوندد.ترکیه در این پیش نویس بر روابط دوجانبه با عراق  فازغ از ورود به اتحادیه عرب تاکید کرده و تفاهم نامه میان دو طرف در ۵ حوزه منعقد شد:

۱-همکاری در حوزه سیاست خارجی بر مبنای هم پیمانی ۲ کشور با انگلیس و عضویت آنان در سازمان ملل متحد

۲-  همکاری اقتصادی

۳- همکاری های پولی و مالی

۴- همکاری در زمینه راه های مواصلاتی میان عراق،ترکیه و ایران در راستای توسعه روابط اقتصادی و افزایش روابط اقتصادی – اجتماعی

۵- همکاری در حوزه فرهنگی

این برای نخست بار در تاریخ روابط دو کشور که موضوع همکاری های فرهنگی در دستور کار قرار گرفت.در سال ۱۹۴۶ تفاهم نامه دوستی و حسن همجواری میان عراق و ترکیه منعقد شد.

آنچه از زمان شکل گیری عراق تا پایان حاکمیت حزب بعث  در عراق در سال ۲۰۰۳ در روابط دو کشور شاهد بودیم تمرکز و هم چنین سیطره دیدگاه امنیتی و ژئوپلتیکی در روابط دو کشور بوده است . به گونه ای که عنصر امنیتی و جغرافیای سیاسی بر حوزه های دیگر سایه انداخته است.حوزه دیگری که در روابط دو کشور در خلال سالهای ۱۹۲۱-۲۰۰۳ حاکم بود حوزه اقتصادی و بازرگانی است حوزه ای که در حوزه های خردتری چون نفت،انرژی،راههای مواصلاتی،گذرگاههای مرزی و ... نمود می یابد.در حوزه روابط فرهنگی آنچه در خلال این دوران شاهد آن هستیم عدم انعقاد تفاهم نامه همکاری های فرهنگی میان دو کشور در قالب تفاهم نامه ای مجزا است و همیشه همکاری در حوزه های فرهنگی در ذیل تفاهم نامه های منعقده به شمار می رفت. این روند در روابط عراق و ترکیه بعد از سقوط صدام نیز نمود یافت.

روابط عراق و ترکیه در دوران پس از سقوط صدام با فراز و نشیب های فراوانی روبرو بوده است و دیدگاه امنیتی تا حد زیادی در این زمینه مشهود بوده است.

در راستای افزایش سطح روابط شکل گیری شورای عالی همکاری راهبردی میان عراق و ترکیه مورد تایید طرفین در تاریخ ۱۰ جولای ۲۰۰۸ قرار گرفت .هدف از تشکیل این شورا گسترش همکاری راهبردی بلند مدت  میان طرفین عنوان شد. با سفر رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه  به بغداد در سال   ۲۰۰۹شورای عالی همکاری های راهبردی میان عراق و ترکیه شکل گرفت. نخست نشست شورا با حضور رجب طیب اردوغان و نوری مالکی در تاریخ  ۱۵ اکتبر ۲۰۰۹ در بغداد برگزار شد که در زمینه ۴۸ تفاهم نامه همکاری میان طرفین امضا گردید. اعلامیه مشترک سیاسی پیرامون تاسیس شورای همکاری عالی راهبردی میان عراق و ترکیه در تاریخ ۱۵ اکتبر ۲۰۰۹به امضای رجب طیب اردوغان و نوری مالکی رسید.

در این اعلامیه همکاری راهبردی در حوزه های مختلف شامل همکاری در حوزه های سیاسی، اقتصادی، انرژی،آب،حوزه فرهنگی و نظامی – امنیتی  مورد تاکیر طرفین قرار گرفت.در ماده ۱ این اعلایه به همکاری در حوزه های سیاسی- دیپلماتیک و فرهنگی اشاره شده است.

در بند ۵ ماده ۱ به تصریح حوزه های همکاری فرهنگی ،هنری و علمی طرفین قید شده است.بند پنجم و ششم ماده ۱ این اعلامیه بیان می دارد:

-احترام به ساختار متنوع فرهنگی،قومی و مذهبی  عراق و اهمیت تضمین و احترام به همزیستی مسالمت آمیز در میان تمامی اقوام و مکونات عراق و تاکید بر هویت عراقی برای آینده عراق.

- تشویق برنامه های تبادل علمی – آموزشی ،فرهنگی –دیپلماتیک  و هم چنین تبادل دانشجو میان دو کشور  و افزایش همکاری میان نهادها دو طرف در حوزه های آموزش عالی،فناوری و دانش فنی. 

مقرر گردید نشست شورای عالی همکاری راهبردی میان دو کشور به ریاست نخست وزیران ۲کشور شکل بگیرد. اعضای این شورا شامل وزرای نیرو،بازرگانی و سرمایه گذاری،امنیت و منابع آب بوده است که مقرر بود سالانه ۳ جلسه مشترک در پایتخت های دو کشور داشته باشند.هماهنگی نشست شورای عالی و هم چنین جلسات وزرا بر عهده وزیران خارجه دو کشور نهاده شد.

با تغییر در مسیر سایت خارجی ترکیه و برمبنای دکترین عمق استراتژیک داود اوغلو سیاست نزدیکی ترکیه به عراق شکل گرفت.یکی از عناصر اصلی این سیاست منازعه صفر یعنی به حداقل رساندن تنش با کشورهای همسایه و همجوار ترکیه به ویژه عراق و سوریه در دستور کار قرار گرفت. در عراق نیز با روی کارآمدن حیدر العبادی دیدگاهی در سیاست خارجی شکل گرفت که به دیدگاه انفتاح یعنی برقراری روابط با تمامی همسایگان عراق  و به حداقل رساندن تنش ها به ویژه با کشورهای چون ترکیه و عربستان سعودی در دستور کار قرار گرفت.در پی سفر حیدر العبادی نخست وزیر سابق عراق به انکارا.

نشستی میان وی و داود اوغلو نخست وزیر ترکیه در قالب شورای عالی همکاری مشترک میان ترکیه و عراق شکل گرفت .در بیانیه مشترک این نشست که در تاریخ ۲۵ دسامبر ۲۰۱۴ به امضای داود اوغلو و حید رالعبادی رسید به موضوعات فرهنگی اشاره شده است.

در بند ۵ این بیانیه قید شده است:

• تاکیر بر التزام به افزایش همکاری ها در راستای گسترش روابط اقتصادی،بازرگانی،نفت،برق،آب و حوزه فرهنگی

در حوزه همکاری های فرهنگی میان دو کشور اگر چه تفاهم نامه ای غیر از پیش نویس همکاری فرهنگی کیان عراق و ترکیه وجود ندارد .اما دو کشور در زمینه همکاری هالی علمی –فناوری دارای تفاهم نامه همکاری هستند که در سال ۱۹۷۱ میان طرفین منعقد شده است.

پیش از ورود به موضوع دیپلماسی فرهنگی ترکیه در عراق باید به بررسی مولفه های دیپلماسی فرهنگی ترکیه به ویژه در دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه بپردازیم.

 دیپلماسی فرهنگی ترکیه در عراق :چارچوب نظری

دیپلماسی فرهنگی فرآیندی هدفمند بوده و برای تحقق و دستیابی به اهداف تعریف شده ای تدوین و اجرا می شود  هدف دیپلماسی فرهنگی تعامل و درآمیختن با مخاطبان است نه القاء پیام های غیر واقعی و تحریف شده. همچنین در دیپلماسی فرهنگی بر روابط متقابلِ پایدار و پایا و دراز مدت تأکید می گردد تا مبارزه سیاسی کوتاه مدت و زود گذر.این بعد دیپلماسی، شامل برنامه مبادله شهروندان جهت دوره های آموزشی، مطالعاتی، فرهنگی، علمی، هنری، ورزشی و آموزش زبان، برگزاری نمایشگاه، جشنواره های موسیقی، فیلم و  ..... شده و کشورهای مختلف در این زمینه سرمایه گذاری زیادی کرده اند. پنج کشور آمریکا، فرانسه، انگلیس، آلمان و ژاپن در این زمینه پیشگام هستند.
به باور بسیاری از نظریه پردازان روابط بین الملل، دیپلماسی فرهنگی نمونه بارز و اعلای اعمال قدرت نرم است که به کشورها این امکان و توان را می دهد که در طرف مقابل نفوذ کرده و او را از طریق عناصری چون فرهنگ، ارزش و ایده ها ترغیب به همکاری کنند.

دیپلماسی فرهنگی در واقع تأمین منافع ملی با استفاده از ابزارهای فرهنگی است نفوذ و اثرگذاری، دو هدف اصلی دیپلماسی فرهنگی است. پیشبرد منافع ملی با بکارگیری ابزار فرهنگی ممکن است نتواند جایگزین سایر ابزارها همانند ابزارهای سیاسی، اقتصادی، نظامی و... بشود اما می تواند مکمل آن ها باشد. امروزه بسیاری از کشورها ترجیح می دهند تا آنجایی که ممکن است از شیوه های فرهنگی برای تأمین منافع خود استفاده نمایند تا سایر اهرم ها. 

ترکیه جز کشورهایی به شمار می رود که توانسته است مدل موفقی را در زمینه دیپلماسی فرهنگی اجرا نماید.روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه نویدگر دوران جدیدی در دیپلماسی فرهنگی ترکیه بود. با دستیابی حزب عدالت و توسعه به قدرت در ۳ نوامبر ۲۰۰۲، رهبران ترکیه تلاش کرده‌اند تا فقط به داخل ترکیه محدود نشوند، بلکه همواره تاکید کرده‌اند که ترکیه باید در تحولات منطقه‌ای به عنوان یک بازیگر اصلی ظاهر شود و به جای انتظار، ابتکار عمل را در دست گیرد.

یکی از عوامل موثر در افزایش قدرت نرم ترکیه در سطح فراملی، استفاده از دیپلماسی فرهنگی توسط رهبران حزب عدالت و توسعه بوده است. در سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ رهبران  ترکیه با استفاده دیپلماتیک از فرهنگ، تلاش کرده‌اند تا منافع سیاسی، تجاری و راهبردی کشور خود را در سطح فراملی بهبود بخشند. رهبران حزب عدالت و توسعه با استفاده از دیپلماسی فرهنگی تلاش می‌کنند تا جایگاه و اعتبار این کشور را در نزد افکار عمومی بالابرده و با ارائه چهره مثبت از خود، سطح نفوذ و کنشگری خود در منطقه را افزایش دهند. رهبران حزب عدالت و توسعه بر این باورند؛ ترکیه با توجه به قابلیت‌های فرهنگی خود در سطح ملی، می‌تواند در سطح فراملی نیز قدرت نرم خود را از طریق دیپلماسی فرهنگی که امکان و توان نفوذ این کشور در منطقه را از طریق عناصری چون فرهنگ، ارزش‌ها و ایده‌ها ممکن می‌سازد، افزایش دهد. داوود او غلو که سکان‌دار سیاست خارجی ترکیه در دهه اخیر بوده است، با اشاره به اینکه ترکیه دارای یک هویت چند فرهنگی است، تاکید می‌کند؛ دیپلماسی نباید اختصاصاً در دست دیپلمات ها رها شود، بلکه جامعه دانشگاهی و عموم جامعه باید در این فرایند وارد شوند  این سخن بیانگر این است که استفاده از دیپلماسی فرهنگی به جای دیپلماسی سنتی، برای افزایش نفوذ و تعامل این کشور با کشورهای منطقه بسیار موثرتر است. 

دیپلماسی فرهنگی ترکیه در عراق را می توان در قالب دکترین عمق استراتژیک داود اوغلو بررسی و ارزیابی کرد.داوود او غلو معمار سیاست خارجی ترکیه در دوره حاکمیت حزب عدالت و توسعه در کتاب عمق استراتژیک  که در سال ۲۰۰۱  منتشر شد بیان می دارد که ترکی به خاطر موقعیت جغرافیایی اش از یک عمق استراتژیک برخوردار بوده و جز کشورهای محور به شمار می رود. بر همین اساس ترکیه یک قدرت مرکزی است و نه یک قدرت منطقه ای .این عمق استراتژیک  و جغرافیایی پیشتر با میراث عثمانی آن تقویت و بارور شده است و ترکیه برای نیل به این هدف یعنی کسب هژمونی باید از پتانسیل های قدرت نرم  خود بهره ببرد.این پتانسیل ها  از ارتباطات تاریخی و فرهنگی آنکارا با همه مناطقی نشات می گیرد که بع ان ها تعلق دارد.یکی از مولفه های اصلی این دکترین منازعه صفر یا مشکل صفر با همسایگان است.استدلال اصلی داود اوغلو این است  که ترکیه قدرت بزرگی است که وابستگی های تاریخی و فرهنگی و هم چنین روابط دیپلماتیک،اقتصادی و سیاسی خود با مناطق همجوار در خاورمیانه  و شمال آفریقا و اوراسیا را تا حدی به دلیل گرایش شدید به غرب فراموش کرده است.سیاست منازعخ صفر به جای اتخاذ رویکرد امنیتی(که پیشتر به عنوان مولفه اصلی عراق –ترکیه قید شد) که اغلب منجر به تقابل با همسایگانی چون عراق،سوریه،ایران،یونان و قبرس می شد طرفدار  استراتژی اعتماد به نفس بیشتر برای تعامل با محیط پیرامونی ترکیه است.

روی کار آمدن داود اوغلو به عنوان نخست وزیر ترکیه که با روی کار آمدن حیدر العبادی به عنوان نخست وزیر عراق همراه شد دوران جدیدی از دیپلماسی فرهنگی ترکیه در عراق را رقم زد.اگر چه پیشتر نیز ترک ها فعالیت هایی فرهنگی خود را در داخل عراق انجام می دادند ولی از سال ۲۰۱۴ تاکنون شاهد شکل گیری دیپلماسی فرهنگی فعال ترکیه در عراق و هم چنین تاکید بر استفاده از ظرفیت دیپلماشی عمومی جهت تاثیرگذاری بر اذهان عمومی مردم عراق بوده ایم.

موضوع دیگری که باید به ان اشاره کرد موقعیت است که ترکیه توانسته است در اذهان عمومی مردم عراق نهادینه سازد.موضوعی که را که می توتان در میزان بالای خرید آپارتمان در ترکیه از سوی عراقی و هم چنین میزان گردشگران عراقی که به شهرهای مختلف ترکیه سفر می کنند یافت.

در واقع ترکیه با استفاده از ابزار دیپلماسی هم در عرصه فرهنگی و هم اقتصادی، تلاش کرده است تا افکار عمومی مردم عراق را نسبت به قابلیت‌ها و توانایی‌های خود مدیریت کند. رهبران حزب عدالت و توسعه با تاکید بر پیشینه تاریخی و تمدنی خود در دوره امپراتوری عثمانی و جایگاه جغرافیایی و زبانی خود در منطقه و جهان توانستند تا از طریق دیپلماسی فرهنگی، نگاه مثبتی را در افکار عمومی مردم عراق نسبت به خود ایجاد کنند. تلاش برای الگو قرار گرفتن این کشور از سوی کشورهای منطقه، یکی از اهداف اصلی دیپلماسی فرهنگی ترکیه بوده است.  ترکیه در یک دهه اخیر، تلاش کرده است تا از طریق پیشرفت‌های اقتصادی به جذابیت‌ها و موقعیت‌های خود در نزد افکار عمومی مردم منطقه بیفزاید و قدرت نرم این کشور را از طریق مطرح کردن خود به عنوان یک الگوی موفق اقتصادی افزایش دهد. این استراتژی، نقش موثری در پیشبرد و بهبود دیپلماسی اقتصادی این کشور، در جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی، افزایش مبادلات تجاری با کلیه کشورهای جهان و جذب توریسم با درآمدهای حاصل از آن داشته است.

در ادامه به بررسی مولفه های دیپلماسی فرهنگی ترکیه در عراق می پردازیم

مولفه های دیپلماسی فرهنگی ترکیه در عراق

ترویج  و گسترش زبان ترکی

یکی از پیوندهای میان ترکیه و عراق را می توان در پیومندهای زبانی یافت.در بان عاماینه عراقی کلمات ترکی بسیاری وجود دارد که هر روز توسط مردم به کار بسته می شوند.از سوی دیگر علاقه مردم عراق به سریال های ترکی انگیزه ای برای یادگیری زبان ترکی در میان جوانان ایجاد کرده است.بر همین اساس یکی از مولفه های اصلی دیپلماسی فرهنگی ترکیه در عراق ترویج و گسترش زبان ترکی است.در این زمینه می توان به برنامه های مختلفی که توسط سفارت این کشور در بغداد،آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) و موسسه یونس امره و ... برگزار می شود اشاره کرد

برنامه هایی که در راستای گسترش و ترویج زبان ترکی در کشور عراق ئنبال شده است عبارت است از :

۱. برگزاری دوره های آموزش زبان ترکی

برگزاری دوره های کوتاه مدت و بلند مدت زبان ترکی توسط موسسه یونس امره انجام می گیرد.موسسه یونس امره که نام خود را از شاعر پرآوازه ترک گرفته با هدف تبادل فرهنگی و معرفی زبان، تاریخ و فرهنگ ترکیه به سایر کشورها از سال ۲۰۰۹ م (۱۳۸۷) آغاز به کار کرده و امروز با ۵۸ مرکز در ۴۸ کشور مشغول به فعالیت است. چشم انداز این موسسه «افزایش دوستداران و علاقه‌مندان ترکیه در سراسر دنیا» و ماموریت آن «تقویت اعتبار و شهرت ترکیه در عرصه بین‌الملل» عنوان شده‌است.

در این مراکز به صورت مستمر کلاس‌های زبان ترکی برگزار می‌شود. در کنار این کلاس‌ها فعالیت‌های متنوعی مانند برگزاری گالری‌ها، معرفی آثار هنری کشور ترکیه، معرفی هنرمندان، برگزاری کلاس‌های آموزشی و ... انجام می‌شود.

تمام هزینه های برگزاری دوره از سوی موسسه یونس امره پرداخت می شود و متقاضی شرکت در این دوره ها نباید دارای تابعیت ترکیه باشد و هم چنین نباید بیشتر از ۳۵ سال داشته باشد.

۲- برگزاری دوره های مجازی آموزش زبان ترکی

با ظهور و بروز فناوری های جدید در عرصه اموزش یکی از ابعاد آموزشی که مورد توجه قرار گرفت آموزش مجازی بود.بهره مندی از شیوه دارای مزیت های فراوانی بوده و در طی سالهای اخیر به ویژه در حوزه آموزش زبان از آن استفاده زیادی شده است.موسسه یونس امره نیز در راستای ترویج و گسترش زبان ترکی در کشور عراق اقدام به برگزاری دوره های اموزش زبان ترکی در فضای مجازی نمود که این امر به دلیل سهولت و هم چنین دسترسی علاقه مندان مورد توجه علاقه مندان آموزش این زبان قرار گرفت.

۳. تجهیز و نوسازی گروه های اموزش زبان ترکی در دانشگاههای عراق

یکی دیگر از برنامه هایی که در زمینه ترویج و گسترش زبان ترکی در کشور عراق صورت می پذیرد تجهیز و نوسازی گروه های آموزش زبان ترکی در دانشگاههای عراق است.در حال حاضر ۳ گروه آموزشی در ۳ دانشگاه عراق پذیرای دانشجویان علاقه مند به زبان ترکی ایت.این ۳ کرسی آموزش زبان ترکی عبارتند از گروه اموزشی زبان ترکی در دانشکده زبانهای خارجی دانشگاه بغداد،گروه آموزشی زبان ترکی در دانشگاه صلاح الدین و کرسی آموزش زبان ترکی در دانشکده زبانهای خارجی دانشگاه کوفه می توان اشاره کرد. آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه در راستای تجهیز و نوسازی این گروههای آموزشی اقدام به نوسازی و تجهیز این کرسی های آموزش زبان ترکی نمود.ایجاد لابراتور آموزش زبان در  ۳ گروه یاد شده  و هم چنین نوسازی کلاس های آموزشی ،اتاق های اداری،سیستم های سرمایشی و گرمایشی  و هم چنین تجهیزات نوین اموزشی در دانشگاه بغداد بخشی از اقدامات انجام شده در راستای حمایت از گروههای آموزش زبان ترکی در دانشگاههای عراق است.

۴. برنامه های ویژه اساتید و دانشجویان زبان ترکی

یکی از برنامه های اجرا شده در زمینه ترویج و گسترش زبان ترکی برنامه های ویژه ای که برای دانشجویان و اساتید زبان ترکی انجام می پذیرد.در راستای توانمد سازی اساتید زبان ترکی برگزاری دوره های آموزشی در راستای توانمند سازی و هم چنین اعزام به دوره های آموزش زبان ترکی به غیر ترک زبانان در شهرهای ترکیه از جمله برنامه هایی که اجرا شده است.در راستای حمایت و تشویق دانشجویان زبان ترکی نیز برنامه هایی چون اعزام به دوره های آموزشی و هم چنین دعوت به سفارت ترکیه و اعطای بلیط خطوط هواپیمایی ترکیه در نظر گرفته شده است.

تیکا: الگوی موفق ارایه خدمات اجتماعی در عراق

 شاید گزافه نباشد که اژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) را مهم ترین ابزار ترکیه برای پیشبرد  دیپلماسی فرهنگی خود و هم چنین ارایه خدمات اجتماعی و ارایه الگویی موفق از دیپلماسی عمومی  نامید .  با بررسی اقدامات ترک ها در حوزه فرهنگی در کشور عراق می توان به نقش و تاثیر گذاری تیکا پی برد. این آژانس  بعد از فروپاشی اتحاد جامهیر شوروی شکل گرفت.

در واقع بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ بسیاری از دولت های آسیای مرکزی  و قفقاز  اعلام استقلال کردند و ترکیه جز نخستین کشورهایی بود  که جمهوری های ترک زبان  آسیای مرکزی و قفقاز  شامل قزاقستان،ازبکستان ،اذربایجان ،قرقیزستان و تاجیکستان را به رسمیت شناخت.

ترکیه دارای پیوندهای زبانی ،فرهنگی و هم چنین تاریخی با این کشورها بوده و تلاش کرد تا روابط ۲ جانبه خود و منطقه ای خود را با این کشورها تقویت نماید.ترکیه در ابتدا اقدام به اعطای مساعدت های مالی نمود و متعاقب آن  در راستای تقویت این کشورها پؤوزه هایی بلند مدت برای انجام تعریف شد.در این راستا نیاز به سازمانی برای هماهنگی و هم چنین  اجرای سیاست خارجی ترکیه  و انجام پروژه های بلند مدت  تعریف شده و توسعه و بازسازی در منطقه آسیای مرکزی  و قفقاز احساس شد.در همین راستا در سال ۱۹۹۲ آزانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) شکل گرفت که تبدیل به ابزاری برای اجرای سیاست خارجی ترکیه در بسیاری از کشورها و مناطق جهان و در راس آن کشورهایی بود که دارای ارزشها و فرهنگ مشترک با ترکیه هستند.حوزه های اقدام آزانس همکاری و هماهنگی ترکیه شامل آموزش،بهداشت؛بازسازی ،کشاورزی ،توسعه ،مالی،گردشگری و صنعت بود و این آزانس در این حوزه ها در کشورهای هدف اقدام به اجرای پروژه های خدماتی می نماید.

آزانش همکاری و هماهنگی ترکیه از لحاظ سلسله مراتب اداری در ابتدا وابسته به وزارت خارجه ترکیه بوده و به عنوان موسسه خیریه بیالمللی ترکیه فعالیت می کرد در سال ۱۹۹۹ در پی تصمیم دولت کریه این آزانس زیر نطر مستقیم نخست وزیر قرار گرفت.در سال ۲۰۱۸ این آزانس به عنوان موسسه دارای شخصیت حقوقی و منابع مالی  تحت نظارت وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه فعالیت می کند.

آزانس همکاری و هماهنگی توسعه در حال حاضر دارای ۶۱ دفتر در ۵۹ کشور جهان است.کمک های توسعه ای تیکا در سال ۲۰۰۲ بالغ بر ۸۵ میلیون دلار آمریکا بود که این زقم در سال ۲۰۱۵ به مبلغ ۴ میلیارد دلار  و در سال ۲۰۱۷ به مبلغ ۸.۷ میلیارد دلار رسیده است.

تیکا در ۱۵۰ کشور جهان در ۵ قاره پرژه هاییی ررا در راستای تحقق توسعه اجرا نموده است.

بخشی از فعالیت های تیکا در عراق

۱. تجهیز شبکه ترکمان ایلی به فناوری HD

فناوری و زیر ساخت های استودیو شبکه در آنکارا و نوسازی دستگاههای پخش در استوذیو مرکزی این شبکه در کرکوک و تبدیل دوربین های فیلمبرداری این شبکه به دوربین های HD

۲. تجهیز خانه امام علی ع در کوفه

شامل نوسازی کولرهای گازی و فرش های خانه

۳. بهسازی بیمارستان رازی بغداد

با هزینه ای بالغ بر ۵۰ میلیارد دلار برای بهسازی و بازسازی بیمارستان رازی در پی درخواست هلال احمر عراق از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱

۴. تجهیز مسجد الصواف اربیل

۵. در پی درخواست استانداری اربیل و اعطای فرش،کولرهای گازی و سیستم گرمایشی و هم چنین پرده های مسجد

۶. نوسازی ۱۴ مدرسه ترکمانی و کردی در اربیل

۷. نوسازی گروه آموزشی زبان ترکی در دانشگاه صلاح الدین

این گروه آموزشی بیش از ۱۱۰ دانشجو دارد وتیکا در راستای تجهیز این گروه آموزشی به لابراتئرهای آموزش زبان اقدام نمود

۸. تاسیس لابراتور آموزش زبان در دانشگاه کوفه

۹. نوسازی مدارس آسیب دیده از حملات داعش در منطقه بشیر کرکوک

شامل تجهیز مدارس به سیستم های گرمایشی و سرمایشی در مدرسه های امام صادق ع و دبیرستان البشیر اعدادیه

۱۰. مساعدت های مالی به خانواده های ترکمانان در تورخور ماتو

شامل توزیع سبدهای غذایی،وسایل گرمایشی به ۳۰۰ خانواده ترکمن نشین شهرستان طوزخورماتو

۱۱. توزیع سبدهای غذایی در میان معلمان اربیل

شامل توزیع ۵۰۰ سبد میان معلمان ترکمان؛کرد و مسیحی

۱۲. تشویق آوارگان به تربیت دام سبک(گوسفند)

با توزیع دام و علوفه در میان ۳۰ خانواده در مناطق مابین کرکوک و اربیل

۱۳. مساعدت  و حمایت از تولید کنندگان ترکم در حوزه کشتاورزی

این امر با هدف افزایش تولید کشاورزی با همکاری جمعیت آینده مهندسان کشاورزی ترکمان صورت گرفت که شامل دوره های آموزشی در آنکارا پیرامون کشت گلخانه ای و پروزش طیور بود بعد دیگر حمیات تیکا توزیع ماشین آلات کشاورزی در میان این تولید کنندگان بود.

۱۴-توزیع سبد غذایی و مواد بهداشتی میان  ۳ هزار خانواده آسیب دیده از تروریسم در شمال عراق به ویژه ترکمانان در دهوک و تلعفر،صلاح الدین،کرکوک و دیالی

۱۵ -  اهدای آمبولانس به اردوگاه آوارگان یحیاوه در کرکوک برای آوارگان تلعفر و موصل

۱۶- برگزاری دوره های آموزشی خیاطی ویژه زنان در اردوگاه

آوارگان یحیاوه

۱۷- سفره افطاری برای ۳ هزار نفر در اردوگاه آوارگان یحیاوه

۱۸-  بازسازی مدرسه ناشنوایان در استان بابل(حله) و تجهیز آن از سوی موسسه تیکا

۱۹- تجهیز خانه سالمندان در شهر حله توسط تیکا

دیپلماسی علمی

امروزه، علم و فناوری از مهمترین مؤلفه هایی است که همکاریهای علمی- بینالمللی را تحت الشعاع قرار داده است. به‌طور کلی علم و فناوری و به‌طور خاص دیپلماسی علم و فناوری از مؤلفه‌هایی هستند که توانایی و قابلیت تأمین منافع ملی در هر شرایطی را دارد و به‌عنوان مؤلفۀ مهم قدرت نرم کشورها در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی کشورها نقشآفرینی میکند. اهمیت علم در سیاست خارجی را می‌توان در سخن هنری کیسینجر، مشاور امنیت ملی نیکسون، مشاهده کرد: هیچ چیزی بین‌المللی‌تر از علم وجود ندارد.

با توجه به اهمیت دیپلماسی علمی  و تبادلات دانشگاهی به ویژه جذب دانشجویان خارجی ترکیه اقدام به ایجاد و تاسیس سازمانی ویژه نمود و برنامه ای ویژه با عنوان بورسیه  ترکیه را راه اندازی کرد.

 این سازمان یعنی سازمان ترک های خارج از ترکیه و جوامع خویشاوند YTB  در ۶ آوریل ۲۰۱۰  تاسیس شد .هدف اصلی از تاسیس این سازمان هماهنگی برای فعالیت هایی بود که برای ترک های  که در خارج از کشور زندگی می کردند  و هم چنین جوامع خویشاوند و برنامه اعطای بورسیه های تحصیلی ترکیه و توسعه حمایت ها و فعالیت هایی بود که در این حوزه ها انجام می پذیرفت.

این سازمان  از سال ۲۰۱۰م (۱۳۸۹) آغاز به کار کرده و بر گسترش روابط فرهنگی و علمی با سایر جوامع تاکید دارد.
از فعالیت‌های اصلی و اثرگذار این موسسه اعطای بورسیه به دانشجویان سایر کشورها است. دولت ترکیه تاریخ تحصیل دانشجویان خارجی در این کشور را به زمان عثمانی منسوب می‌داند و خواهان تداوم این سنت تاریخی است. هزینه این بورس از جانب دولت تامین می‌شود و هدف از آن گسترش روابط متقابل با سایر کشورها و مشارکت در غنای علمی عرصه بین الملل عنوان شده‌است.بر اساس امار منتشر شده از سوی این سازمان هر سال حدود ۱۳۰ هزار نفر برای دریافت این بورسیه ثبت نام می‌کنند و از این تعداد میانگین حدود چهار هزار نفر پذیرش می‌شوند. بیشتر این دانشجویان ازکشورهای هم‎جوار ترکیه، آسیای میانه، جنوب شرق آسیا، کشورهای عرب زبان، کشورهای آفریقایی، حوزه بالکان و کشورهایی که قبلا جزو خاک عثمانی بوده‌اند، هستند. دولت ترکیه فارغ التحصیلان این بورسیه را سفیران داوطلب ترکیه در سراسر دنیا می‌نامد.

بورسیه های تحصیلی ترکه در تمام مقطعی تحصیلی کارشناسی،کارشناسی ارشد و دکتری اعطا می شود.داوطلبان باید برای مقطع کارشناسی دارای معدل هفتاد و زیر بیست و یک سال سن داشته باشند.در مقطع کارشناسی ارشد دواطلب باید دارای معدل ۷۵ و زیر ۳۰ سال سن داشته باشد.در مقطع دکتری تخصصی نیز داوطلب باید زیر ۳۵ سال  و دارای  معدل ۹۰ باشد. بورسیه تحصیلی دولت ترکیه دربردارنده هزینه تحصیل ،کمک هزینه تحصیلی،خوابگاه رایگان،هزینه ایاب و ذهاب و هزینه یکبار بار بلیط رفت و برگشت به کشور متبوع (در آغاز تحصیل و فارغ التحصیلی ) را شامل می شود.

در کنار اعطای بورسیه های رسمی از سوی سازمان ترک زبانان خارج از کشور و جوامع خویشاوند نوع دیگری از بورس های تحصیلی وجود دارد که به بورس های دیانت معروف است.این بورسیه ها که به رشته های مجموعه الهیات و معارف اسلامی اختصاص دارد از سوی  دیوان وقف ترکیه اعطا می گردد.

بر اساس آمار به دست امده از اداره کل روابط فرهنگی و بورسهای وزارت آموزش عالی و پژوهشهای علمی عراق بالغ بر ۲۶۰۰ دانشجو عراقی در دانشگاههای ترکیه نحصیل می کنند که بخشی از این میزان بورسیه ترکیه هستند.

وزارت اموزش عالی عراق  بیش از ۱۳ دانشگاه ترکیه را برای اعزام دانشجویان بورسیه خود و هم چنین دانشجویان کارمند(جامعات ابتعاث) اختصاص داده است و از سوی دیگر دانشجویان عراقی می توانند در ۸۰ دانشگاه با پرداخت هزینه  تحصیل خود درس بخوانند(جامعات نفقه خاصه)

در بعد روابط رسمی میان عراق و ترکیه در حوزه همکاری های علمی و فناوری باید اذعان داشت که نخستین تفاهم نامه همکاری میان عراق و ترکیه در سال ۱۹۷۱ به امضا رسید.

در راستای گسترش همکاری های علمی فناوری میان دو کشور  رییس شورای عالی آموزش عالی ترکیه  دکتور یکتا سراج سفری دوروزه به بغداد پایتخت عراق داشت و طرفین بر روی موضوعات مختلف در زمینه همکاری های علمی – فناوری تاکید کردند.

در پی  سفر قصی السهیل وزیر آموزش عالی و پژوهش های علمی عراق به انکارا و دیدار با دکتر محمدعلی یکتا سراج دو طرف ضمن تاکید بر اهمیت همکاری های دو جانیه در حوزه های علمی - فناوری تفاهم نامه همکاری جدید میان وزارت آموزش عالی و پژوهش های علمی عراق و شورای عالی آموزش عالی ترکیه به امضا رسید.بر اساس این تفاهم نامه همکاری دو کشور در حوزه هایی اعطای بورسیه های تحصیلی،نظارت مشترک بر پایان نامه های دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی،ایجاد مراکز پزوهشی مشترک،برگزاری دوره های آموزشی،برگزاری دوره های آموزشی ویژه  اعضای هیات علمی  در زمینه حفظ و ترمیم نسخ خطی، افزایش همکاری  و تبادل دو جانبه میان دانشگاههای عراق و ترکیه و ایجاد دوره های مشترک تحصیلی در رشته های علوم انسانی ،فنی- مهندسی و .... صورت خواهد پذیرفت.

در زمینه دیپلماسی علمی ترکیه در عراق باید بیان داشت بیشتر تمرکز صورت گرفته در این حوزه در بخش جذب دانشجو و هم چنین افزایش شمار دانشجیان عراقی شاغل به نحصیل در دانشگاههای ترکیه بوده است و ترک ها در حوزه های دیگر تعاملات علمی - فناوری موفقیت چشمگیری نداشته اند.

مدارس ترکی در بغداد و اقلیم کردستان

یکی از مهم ترین ابرار انتقال ارزشها و عناصر فرهنگ ترکیه در داخل عراق ایجاد و تاسیس مدارس در مقاطع مختلف بوده است.این گونه مدارس نقشی بی بدیل در پیشبرد دیپلماسی فرهنگی ترکیه در داخل عراق ایفا کرده اند. تاسیس مدارس ترکیه در عراق سابقه ای چندین ساله دارد .شاید بارزترین مدرسه ترکیه ای در داخل خاک عراق مدارس ایشق(عشق )باشد.این مدارس نخست در اقلیم کردستان و در اربیل و سلیمانیه شکل گرفت.تعداد این مدارس در اقلیم کردستان بالغ بر ۱۰ مدرسه بود و این مدارس تحت نظارت معلمان و کادر آموزشی ترک اداره می شدند.مجموعه مدارس ایشق وابسته به شرکت فرالز ترکیه بود که از سال ۲۰۰۸ در اقلیم کردستان ظهور و بروز یافتند.در ادامه دانشگاهی نیز قرار شد با نام ایشق در سلیمانیه شکل بگیرد.مداری ایشق هم چنین در بغداد نیز رواج پیدا کرده و پذیرای بسیاری از دانش آموزان عراقی بود.با طرح ابهاماتی پیرامون وابستگی این مدارس به جنبش فتح الله گولن و تروریستی نامیدن این جنبش فشار مضاعفی برای بستن مدارس ایشق صورت پذیرفت.

در حال حاضر مدارس تحت عنوان مدارس معارف  اداره می شود.این مدارس در اربیل فعال بوده و هم چنین در آینده در بغداد به فعالیت خواهد پرداخت.

مدارس معارف در بغداد در ۲ منطقه طیونه و منصور واقع شده است و شامل ۶ مدرسه در مقاطع ابتدایی،راهنمایی و دبیرستان است.

برگزاری مراسم و جشن های فرهنگی

در راستای ارتباط گیری با نخبگاه جامعه عراق و هم چنین تاثیر گذاری با اقشار  دارای اهمیت سفارت ترکیه در بغداد  اقدام به برگزاری مراسم و هم چنین جشن های فرهنگی می نماید.با بررسی مراسم های انجام شده از سوی سفارت ترکیه در بغداد می توان به اقشار مورد توجه ترک ها پی برد.برگزاری مراسم ها و جشن های خاص در روز جهانی کودک با حضور کودکان عراقی از مکونات مختلف ،برگزاری جشن روز جوانان و ورزش با حضور شماری از جوانان فعال در صحنه اجتماعی،برگزاری مراسمات و جشن های خاص ویژه دانشجویان و ... نشان از برنامه ریزی برای تاثیر گذاری بر روی دو قشر مهم یعنی کودکان و جوانان می دهد.

در کنار این تمرکز مراسم هایی در قالب افطاری با حضور شخصیت های دینی ،فرهنگی و نخبگان علمی و هم چنین برگزاری جشن روز استقلال و ... پذیرای بسیازی از نخبگان و شخصیت های فرهنگی – هنری و هم چنین نخبگان عراقی است.

بازسازی بقاع متبرکه اهل سنت

در مقابل الگوی ایرانی ستاد بازسازی عتبات عالیات که در راستای ساخت ،نوسازی و بهسازی بقاع متبرکه شیعه در کشور عراق فعالیت می نماید ترکیه نیز تلاش نمود در راستای معرفی خود به عنوان مرجعیت اهل سنت عراق و هم چنین ایجاد پلی برای ارتباط و نزدیکی بیشتر با اهل سنت عراق بقاع متبرکه اهل سنت را بازسازی و نوسازی نماید.این تمایل در امضای تفاهم نامه میان دیوان وقف سنی عراق و آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه(تیکا) نمود یافت.

در پی این تفاهم نامه که در تاریخ ۲۰/۲/۲۰۱۹ در مسجد ام القری بغداد به امضای دکتر عبداللطیف الهمیم رئیس دیوان وقف سنی  و سردار جام ورعی  رییس آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه  رسید،تیکا متعهد گردید که در فاز اول به نوسازی و بازسازی مرقد شیخ عبدالقادر گیلانی و هم چنین مرقد ابوحنیفه نعمان در منطقه اعظمیه بپردازد.در ادامه تیکا متعهد به بازسازی و نوسازی مساجد تاریخی اهل سنت در بغداد شد.در مراسم امضای این تفاهم نامه عبداللطیف الهمیم  ردیس دیوان وقف سنی عراق مساجد تاریخی بغداد را جزیی از تاریخ مشترک کیان ترکیه و عراق خواند و همکاری با تیکا را بدون مرز و مانع خواند. سردار جام ورعی از آمادگی تیکا برای ارائه خدمات به دیوان وقف سنی از طریق دفتر مرزی خود در ترکیه و هم چنین دفتر تیکا در بغداد شد.

در راستای اجرایی سازی این تفاهم نامه نوسازی و بهسازی مرقد شیخ عبدالقادر گیلانی توسط تیکا انجام پذیرفت و گنبد و هم چنین صحن مرقد شیخ عبدالقادر گیلانی توسط ترک ها نوسازی و بهسازی شد.

ترکمانان : مولفه مهم دیپلماسی فرهنگی ترکیه در عراق

ترکیه نگاهی تاریخی خاص به ترکمن های عراق داشته و این اقلیت را جز  ترک هایی که خارج از ترکیه زندگی می کنند به شمار می آورد. در طول تاریخ نیز پیوندهای سیاسی،اجتماعی و فرهنگی ترکمانان عراق را به ترکیه ارتباط داده است.مولفه ترکمانی نقش بسیار مهمی در دیپلماسی فرهنگی ترکیه در حال حاضر در عراق ایفا می کند.با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه اهتمام خاصی از سوی ترک ها نسبت به ترکمن های عراق صورت گرفت و این امر در راستای تقویت نقش ترکمانان در ساختار قدرت و تصمیم گیری در عراق و گسترش روابط با ترکیه از سوی دیگر بود.در این زمینه استان کرکوک از اهمیت خاصی نزد ترک ها برخوردار است و دلیل ان نیز بافت اجتماعی و ترکیب جمعیتی ان است از سوی دیگر کروک به دلیل وجود چاه های نفت و انرژی برای آنکارا مهم به شمار می رود.

برنامه های اجرا شده در زمینه اقلیت ترکمان عراق را می توان در چند دسته تقسیم بندی کرد: نخست بخش اعظم اقدامات انجام در چند سال گذشته  در حوزه خدمات اجتماعی بوده است که از سوی تیکا به ترکمانان ارایه شده  و دلیل آن نیز حملات داعش به مناطق ترکمان نشین در استان نینوی،کرکوک و صلاح الدین و دیالی بوده است.بخش دیگر خدمات ارایه شده از سوی تیکا خدماتی است که در داخل اردوگاه های آوارگان که ترکمانان در آن سکونت داشته اند صورت گرفته است.

در زمینه خدمات ارایه شده از سوی تیکا به ترکمانان می توان به توزیع سبد های غذایی،برگزاری مراسمات افطار در داخل اردوگاهها،مساعدت های مالی،تجهیز و هم چنین اعطای اثاث منزل،بازسازی مدارس ترکمانی آسیب دیده از حملات داعش  و .... اشاره نمود.

اما در حوزه برنامه های فرهنگی اهتمام ویژه ای به نخبگان ترکمن صورت گرفته است و ترکیه برنامه هایی را در  راستای توانمندسازی نخبگان ترکمانی انجام داده است.در این زمینه می توان به اعزام نخبگان ترکمنی به ترکیه  و دیدار با مقامات و مسولان ترک،اعزام نخبگان ترکمنی به دوره های اموزشی مانند دوره مهندسان کشاورزی،برگزاری مراسم های فرهنگی ویژه نخبگان فرهنگی ترکمان در نادی ترکمانی بغداد و دیگر مناطق،مساعدت های مالی،تجهیز شبکه ترکمان ایلی و ... اشاره نمود.

توسعه گردشگری و تبدیل ترکیه به مقصد گردشگران عراقی

یکی از برنامه های اصلی کخ ترکیه در راستای پیشبرد دیپلماسی فرهنگی خود در عراق برداشته است معرفی ترکیه به عنوان مقصد گردشگران عراقی است.ترک ها در این زمینه با اعطای تسهیلات ورود به ترکیه و هم چنین  معرفی جاذبه های گردشگری ترکیه توانسته اند گام های موفقی در این زمینه بردارند.

خرید آپارتمان از سوی عراقی ها و هم چنین حضور تعداد زیادی از عراقی های ساکن ترکیه خود نیز به عنوان عاملی برای معرفی ترکیه به عنوان مقصد گردشگری برای عراقی ها نقش آفرینی کرده است.

بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت گردشگری ترکیه میزان ورود گردشگران عراقی به شهرهای مختلف ترکیه طی چند سال اخیر صعودی بوده و رشد داشته است.بر اساس آمار میزان ورود گردشگران عراقی به ترکیه در سال ۲۰۱۷ ، بالغ بر ۱۷۸ هزار نفر بوده است که این میزان در سال ۲۰۱۸ بالغ بر ۲۶۰ هزار نفر شده و این امر نمایانگر رشد ۴۵ درصدی ورود گردشگران عراقی به ترکیه است.

در همین زمینه ۲۱۹ پرواز به صورت هفتگی گردشگران عراقی را به ترکیه مننتقل می سازد که از این میزان ۶۵ پرواز به پرواز بغداد – استانبول و ۴۵ پرواز به پرواز اربیل- استانبول اختصاص دارد.

در حال حاضر با توجه به برتری گردشگری دینی نزد گردشگران عراقی و وجود بقاع متبرکه شیعه در جمهوری اسلامی ایران،ایران در مقابل ترکیه دارای مزیت نسبی است.از سوی دیگر با توجه به ارزان بودن سفر به ایران و هزینه های پایین سفر ایران تاکنون مقصد نخست گردشگری نزد گردشگران عراقی به شمار می رود.

الگوی موفق دیپلماسی عمومی ترکیه در عراق

به عقیده جوزف نای، دیپلماسی عمومی، تبلیغات و روابط عمومی صرفا نیست، بلکه شامل برقراری روابط طولانی مدتی است که محیط سازنده‌ای را برای سیاست‌های حکومت فراهم می‌کند. در این خصوص معتقد است؛ هنگامی که جاذبه یک کشور در نزد دیگر کشورها از بین برود و نوعی بی‌اعتمادی در افکار عمومی آن کشورها نسبت به کشور دیگر ایجاد شود، طبیعی است که رهبران سیاسی برای رسیدن به اهداف خود باید هزینه بیشتری بپردازند.

جذابیت یک کشور به طور معمول قدرت نرم خوانده می شود که به صورت بالقوه وجود دارد اما امروزه کشورها تلاش دارند تا با به کار بردن ساز و کارهایی آن را تقویت کنند. یکی از ابزارهای دیپلماتیک که امروزه دیپلماسی عمومی خوانده می شود در واقع ابزار یا مکانسیمی برای اعمال قدرت نرم در عرصه عمل است

امروزه افکار عمومی یکی از ارکان مهم در تصمیم گیری های کشورها در حوزه های گوناگون محسوب می شود. بنابراین کشورها نمی توانند همچون گذشته تنها بر تبادلات بین دولتی خود در قالب دیپلماسی سنتی تکیه کنند. این امر موجب شده است تا در بسیاری از کشورها ساز و کار جدیدی برای دستگاه دیپلماسی تعریف شود که «دیپلماسی عمومی» خوانده می شود. در این دیپلماسی که بخش دولتی و بخش خصوصی همراه با یکدیگر عمل می کنند، تلاش عمده سیاستگذار ارتباط با مخاطب عام و افکار عمومی است تا بتواند پیام مورد نظر خود را به جامعه هدف منتقل کند.

دیپلماسی عمومی، در واقع مجموعه ای از سازوکارهاست که به واسطه آن، سیاست خارجی یک کشور برای عامه مردم آشکار می شود؛ یعنی مردم هدف اصلی هستند و باید اطلاعات را به آن ها منتقل کرد. دیپلماسی عمومی، معطوف به مخاطبان خارجی است و هسته اصلی دیپلماسی آن، ارتباط هدایت شده با افراد خارجی به منظور تأثیر گذاشتن بر افکار آن ها و سر انجام بر دولت های آنهاست.

بنابراین، هدف نهایی در دیپلماسی عمومی، اثرگذاری بر اذهان مردم دیگر کشورها از طریق بهره مندی از روش های ارتباط جمعی و به معنای مدیریت کردن ارتباطات خارجی برای ایجاد تصویر مثبت از کشور است؛ به گونه ای که موفقیت های خود را در میان دیگر جوامع شایع سازد، شکست های احتمالی را کوچک جلوه دهد و تغییرات در حکومت و جامعه را برای دیگران توضیح دهد تا دولت ها و ملت های دیگر، تمایل مثبتی نسبت به کشور به کاربرنده دیپلماسی عمومی در ذهن خود احساس نمایند. دیپلماسی عمومی در عصر اطلاعات جایگاهی ویژه در جهان سیاست برای خود باز کرده است. از نظر نای، دیپلماسی عمومی یعنی تلاش برای ارتباط با عموم مردم و نه تنها حکومت ها. بنابراین، هنگامی که دیپلماسی عمومی تأثیر گذار باشد، می تواند به شکل گیری قدرت نرم بینجامد.

کاربرد دیپلماسی عمومی در سیاست خاری ترکیه از سابقه ای سه دهه ای برخوردار است.در واقع فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و اعلام استقلال جمهوری های این اتحاد زمینه و فرصتی راب رای ظهور و بروز دیپلماسی فرهنگی ترکیه در این کشورها فراهم ساخت.

استقلال جمهوری های آسیای میانه بدون شک بعد جدیدی در سیاست خارجی ترکیه بوجود آورد. روابط و همکاری های ترکیه با این کشورها که زبان مشترک و پیوندهای تاریخی و فرهنگی دارد، به سرعت گسترش یافت. سیاست کلی ترکیه در قبال این منطقه را می توان به شکل حمایت از دول مستقل دارای ارزشهای دموکراتیک و ثبات سیاسی و اقتصادی که با کشورهای همسایه شان همکاری دارند، خلاصه کرد.

یکی از اولین گامهایی که در این راستا برداشته شده، تشکیل سازمان بین المللی فرهنگ ترک موسوم به تورکسوی با هدف حفظ میراث فرهنگی، هنری و تاریخ و زبان ترک و معرفی این ارزشها به جهانیان و انتقال آن به نسل جوان و آینده، در سال ۱۹۹۳ است. علاوه بر ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان، جمهوری ترک قبرس شمالی، ۶ جمهوری خودمختار وابسته به فدراسیون روسیه و جمهوری خودمختار گاگاووز وابسته به مولداوی به عنوان کشور ناظر در این سازمان شرکت دارند. بدین ترتیب تورکسوی، گسترده ترین و بزرگترین سازمان مرتبط با کشورها و جوامع ترک زبان می باشد. تورکسوی که با حضور وزرای فرهنگ و گردشگری کشورهای عضو و ناظر به فعالیت می پردازد، در زمینه دیپلماسی عمومی و همکاری چندجانبه، در موقعیت سازمانی نمونه قرار دارد.

در زمینه دیپلماسی ترکیه در کشور عراق باید این امر را تابعی از روابط میان دو کشور در دوران پس از سقوط حزب بعث در سال ۲۰۰۳ بدانیم.در واقعی با توجه به حاکم بودن بعد امنیتی و هم چنین تنش  در روابط میان ترکیه و عراق در دروان پس از سال ۲۰۰۳ ،دیپلماسی عمومی ترکیه در عراق از سابقه چندان زیادی برخوردار نیست.شاید بتوان اوج دوران ظهور و بروز دیپلماسی عمومی ترکیه در عراق را پس از سال ۲۰۱۴ و با روی کارآمدن دولت حیدر العبادی همزمان دانست.

انتصاب فاتح یلدز به عنوان سفیر آنکارا در بغداد دوران شکوفایی دیپلماسی عمومی ترکیه در عراق به شمار می رود.در واقع وی که سابقه حضور در کشورهای مختلف را داشته است از ابتدای حضور خود به عنوان سفیر دیپلماسی عمومی را یکی از ارکان اصلی اقدامات و راهبردهای ترکیه در عراق قرار داد.در این زمینه ابید به نقش محوری و کلیدی وی در زمینه پیشبرد دیپلماسی ترکیه در عراق طی چند سال اخیر توجه ویژه ای شود.

در واقع ترک ها توانستند در چند سال اخیر مدل موفقی از دیپلماسی عمومی در راستای جذب افکار عمومی و هدایت و شکل دهی اقشار مختلف مردم عراق به کار ببرند.به گونه ای که حتی با ظهور بحران هایی چون بستن آب از سوی ترک ها و هم چنین اشغال بخشی از خاک عراق در بعشیقه افکار عمومی مردم عراق واکنش منفی به این موضوعات نشان نداد.

نکته دیگری که باید در مقایسه با دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در کشور عراق به ان اشاره شود آن است که بر خلاف جمهوری اسلامی ایران که هرگونه تحرکش در داخل خاک عراق موجب ایجاد حساسیت شده و هم چنین وجود افکار ایران ستیزانه و جریانات ایران ستیز  موجب ایجاد نوعی هجمه رسانه ای در راستای تخریب وجهه جمهوری اسلامی ایران در میان اقشار مختلف مردم عراق می شود ترک ها از چنین موانعی در مسیر پیشبرد دیپلماسی خود به ویژه دیپلماسی عمومی برخوردار نیستند.در واقع زمینه مناسب در میان افکار عمومی ،فقدان افکار ترک ستیزانه و هم چنین جریانات ترک ستیز موجب شده است تا ترک ها بتوانند به راحتی دیپلماسی عمومی خود را بدون ایجاد هیچ گونه حسیاسیتی در میان افکار عمومی مردم عراق پیش ببرند.

ابعاد دیپلماسی عمومی ترکیه در کشور عراق را می توان در چند محور دسته بندی نمود:

1. استفاده از ظرفیت شعایر دینی  و تلاش در راستای حضور پررنگ و هم چنین ارایه خدمات در راستای جذب افکار عمومی مردم عراق.در این زمینه اگر چه پیوند مذهبی مشترک میان ترک و شیعیان به عنوان اکثریت جمعیتی وجود ندارد اما ترک ها در این زمینه از شعایر دینی شیعیان برای پیشبرد دیپلماسی عمومی خود بهره می برند.در این زمینه می توان به طور مشخص به راهپیمایی اربعین و هم چنین راهپیمایی شهادت امام کاظم ع اشاره کرد.در این زمینه ترک ها علاوه بر حضور در مسیر پیاده روی اقدام به برپایی موکب با نام سفارت ترکیه و دولت ترکیه می نمایند.یکی دیگر از  اقدامات ترک ها در این زمینه ارتباط با اصحاب مواکب ،حضور در مواکب و هم چنین ارتباط با عامه مردم حاضر در این شعایر دینی و مذهبی است.

2. بازدید از مراکز فرهنگی و هنری شاخص و مطرح

در این زمینه می توان به مراکز فرهنگی – هنری شاخص و مطرح که نقش مهمی در زمینه فرهنگ عراق داشته و محل حضور نخبگان فرهنگی – هنری عراق است اشاره کرد .ترک ها از این رهگذر می کوشند تا با ارتباط گیری با نخبگان فرهنگی – هنری از ظرفیت انان در راستای جذب افکار عمومی بهره برده و مساعدت ها و حمایت هایی را از این مراکز ارایه کرده و  هم چنین در صحنه فرهنگی – هنری که مکان تجمع اقشار مختلف به ویژه نخبگان و جوانان است حضور داشته باشند.در این زمینه می توان به حضور در خیابان متنبی ،بازدید از محطه و دیگر مراکز فرهنگی اشاره کرد.

3. حضور در مناطق پرتراکم جمعیتی و ایجاد ارتباط با اقشار مختلف مردم

در این زمینه می توان به حضور فاتح یلدز سفیر ترکیه در شهرک صدر و سوار شدن بر توک توک اشاره کرد .وی هم چنین در یکی از رستوران معروف شهرک صدر یعنی مطعم لیمونه حضور یافت. ارتباط مستقیم با عامع مردم به صورت رو در رو،پیاده روی در خیابان ها و بازدید از مغازه ها و اماکن تجاری و صحبت با صاحبان این اماکن بخش دیگری از اقداماتی است که در استای ارتباط با عامه مردم از سوی سفیر ترکیه صورت پذیرفته است.

4. ارایه خدمات اجتماعی و هم چنین مساعدت های انسانی در قالب سبدهای غذایی در میان آوارگان و هم چنین افراد آسیب دیده از سیل در سالهای اخیر با همکاری هلال احمر ترکیه وتیکا.در این زمینه می توان به  اهدای ۲۲۰ هزار سبد غذایی از سوی هلال احمر ترکیه در کرکوک،موصل،حلبچه،دهوک،اربیل و تلعفر در سال ۲۰۱۷ اشاره کرد.

5. برگزاری مراسمات و جشن های خاص با حضور نخبگان و شخصیت های دینی – مذهبی ،نخبگان فرهنگی – هنری و ...  در سفارت ترکیه در بغداد.هم چنین برگزاری مراسمات خاص برای کودکان و جوانان و دانشجویان بخش دیگری از برنامه های دیپلماسی عمومی ترکیه در عراق است که در راستای همراه نمودن افکار عمومی اقشار مردم عراق صورت می پذیرد.در این زمینه می توان به برگزاری جشن های روز کودک،روز جوانان ،برگزاری مراسم افطاری ویژه نخبگان و شخصیت های دینی – مذهبی و ... اشاره کرد.

6. تلاش برای انتقال عناصر و ارزش های فرهنگ ترکیه در قالب عادات و رسوم مشترک  مانند غذاهای مشترک و هم چنین شیرینی های ترکی که در عراق طرفدار زیادی دارد .در این زمینه می توان به افتتاح رستوران ترکی در بغداد با حضور فاتح یلدز و هم چنین افتتاح شیرینی فروشی ترکیه در بغداد اشاره کرد.

فرجام سخن

بررسی دیپلماسی فرهنگی ترکیه در عراق و مقایسه آن با دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عراق بیانگر مشابهت ها در برخی ابعاد و هم چنین مزیت جمهوری اسلامی ایران در برخی حوزه ها  و مزیت ترکیه در برخی حوزه ­ها است.

در زمینه تبادلات دانشگاهی، تعداد دانشجویان عراقی شاغل به تحصیل در ایران و هن چنین حجم ورود گردشگر عراقی به کشورمان به علت وجود پیوندهای فرهنگی، مذهبی و.... و هم چنین دسترسی سریع و ارزان بودن جمهوری اسلامی ایران دارای مزیت نسبی است. هرچند که می طلبد در این زمینه ها نیز سیاستگذاری و برنامه مناسب جهت شکل دهی افکار عمومی مردم عراق و هم گردشگران و دانشجویان عراقی شاغل به تحصیل در دانشگاه های ایرانی صورت پذیرد. 

در زمینه دیپلماسی عمومی ترکیه توانسته است با استفاده از ظرفیت موجود و هم چنین وجود زمینه مناسب در صحنه فرهنگی - اجتماعی عراق و فقدان احساسات ترک ستیزانه و ترکیه هراسی در راستای ارتباطات با اقشار مردم عراق گام بردارد. موضوعی که جمهوری اسلامی ایران با توجه به حساسیت های موجود و هم چنین وجود نوعی ایران هراسی و تخریب ایران در نزد افکار عمومی مردم عراق توسط فضای مجازی و رسانه ها و وجود جریانات ایران ستیز علی رغم ارتباط با اقشار مردم در حد مطلوب نتوانسته است دستاوردی داشته باشد. این امر به معنای آن است که جمهوری اسلامی ایران با در نظر گرفتن محدودیت ها و هم چنین حساسیت های موجود در داخل جامعه عراق باید مدلی بومی را برای پیشبرد دیپلماسی عمومی خود در راستای ارتباط گیری با اقشار مختلف جامعه عراق طراحی و اجرا نماید.